آن روزها منزل آقا سلمان در محله ای بود به اسم بنی هاشم کوچه هفدهم. ایشان پنج دختر و دو پسر داشت به نامهای شهناز، زهرا، زیبا، حسین، فاطمه، علی و معصومه که با چهار تای آخری، همسن و سال و همبازی بودیم. در تمام این سفرها خاله رقیه نیز با ما بود زیرا با زهرا و زیبا دوستانی صمیمی بودند.

گرچه آن روزها برایم قابل درک نبود ولی الان می فهمم پدر روابط عمومی قوی و بسیار بالایی داشته. او سعی می کرد با همگان رابطه برقرار کند از این رو نزد همگان احترام و عزت داشت تا جایی که اطرافیان آقا سلمان نیز دوستان خانوادگی ما شده بودند. افرادی مثل زینال، اسد، عباس و دهها تن دیگر که تا امروز اصلا نفهمیده ام نسبت فامیلی شان با آقا سلمان چه بود ولی همیشه می دیدم که با پدر رفت و آمد داشتند.

قدیمی ترین عکسهای موجود از پدر و آقا سلمان

آقا سلمان (ایستاده نفر اول از راست) و پدرم (نشسته نفر اول از چپ)


قدیمی ترین عکس خانوادگی
سکینه خانم زن آقا سلمان، شهناز، نرگس خانم، پدربزرگ، پدر، حسین و زهرا

عروسی شهناز خانم 
عروسی شهناز خانم دورترین خاطره ای است که من از ارومیه به خاطر دارم. البته دقیقا نمیدانم چه سالی بود ولی باید شش سالگی من بوده باشد. این عروسی مانند تمام عروسی های ارومیه بسیار شاد و زیبا برگزار شد که عکسهایش سالهای سال در آلبومهای فامیل موجود بودند.

تنها چیزی که از آن روز به خاطر دارم این است که مادرم برای اینکه در مراسم شرکت کند مرا به اتاق آقایان برد تا پیش پدرم باشم. نمیدانم آنجا منزل چه کسی بود ولی اتاقی بود بزرگ که مبلهای زیادی داشت. پدر و تعدادی دیگر از مردان فامیل، آنجا روی مبلها نشسته بودند. وقتی من و مادر داخل شدیم پدر مرا کنار خودش روی یکی از آن مبلها نشاند. بعد از دقایقی عکاس هم آمد و عکسی از همان جمع روی مبلها گرفت ولی متاسفانه آن عکس دیگر موجود نیست.

خاله رقیه در عروسی شهناز خانم

یکبار نرگس خانم، مادر آقا سلمان که زنی سالخورده و مهربان بود به دخترها گفت پارکی جدید و قشنگ در ارومیه ساخته شده، بچه ها را بردارید ببرید آنجا تا کمی بازی کنند. با شنیدن این حرف، من و دیگر بچه ها هورا کشیدیم سپس با زهرا، زیبا و خاله رقیه به آن پارک رفتیم که امروزه به پارک گلستان معروف است.

پارک گلستان جاهای قشنگی برای بازی بچه ها داشت از جمله یک راهروی تو در تو که با گل و گیاه ساخته شده بود. آن راهرو جان می داد برای بچه ها که داخلش قایم موشک بازی کنند. من و سایرین با بچه های دیگری که اصلا آنها را نمی شناختیم داخل آن راهرو به این طرف و آن طرف می دویدیم و خاله رقیه نیز ضمن اینکه با زیبا خانم عکس می گرفتند مواظب ما بود که گم نشویم. بعد از ساعتی، زیبا خانم برای هر کدام از ما یک بستنی خرید که بعد از خوردنش به خانه برگشتیم.

عکس زیبا خانم و خاله رقیه در همان روز

خاطرۀ کیوسک تلفن 
حیاط خانه آقا سلمان کوچک بود برای همین نمی توانستیم زیاد در حیاط بازی کنیم. یک روز حسین، نعمت و علی بدون اینکه به ما بگویند به پارک محله رفتند. من، فاطمه و معصومه که در خانه مانده بودیم دایم به کوچه می رفتیم و دوباره به داخل حیاط برمیگشتیم.

چون آن روز گرسنه شده بودم از فاطمه خواستم مقداری نان و ماست برایم بیاورد. ما چون اهل روستا بودیم هر وقت احساس گرسنگی می کردیم کمی نان خشک برمی داشتیم رویش ماست می زدیم و می خوردیم ولی شهریها فرهنگشان با ما فرق می کرد این بود که فاطی از حرف من متعجب شد ولی چون ماست در منزل نبود تکه ای نان برایم آورد تا گرسنه نمانم.

من که داشت حوصله ام سر می رفت به معصومه گفتم بیا تا سر کوچه برویم شاید پارک آنجا باشد. فاطی گفت نباید بروید ممکن است گم شوید ولی ما حرفش را گوش نکردیم و رفتیم. آخر کوچه یک کیوسک تلفن بود که هنوز هم هست. من تا آن روز کیوسک تلفن ندیده بودم زیرا در روستای ما نه تنها چنین چیزی وجود نداشت بلکه تلفن خانگی هم تا آن روز به یامچی نیامده بود. سر کوچه با معصومه ایستادیم ولی پارکی ندیدیم. در همین حال من از سر کنجکاوی داخل کیوسک تلفن رفتم و گوشی را برداشتم. اصلا نمیدانستم باید شماره هم گرفت. چند بار الو الو گفتم بعد گوشی را در همان حالت رها کردم و به خانه برگشتیم.

کیوسک سرکوچه - البته کیوسک آن زمان مدل قدیمی بود ولی دقیقا همینجا قرار داشت.

بعدها فهمیدم آنجا سد باراندوز چای بوده است. لینک خاطره: (سفر به ارومیه)

خاطرۀ مهمانی 
آقا سلمان خواهری داشت به اسم خیرالنسا. پدرم و داماد ایشان آقا اسد، رفیق و همکار بودند. منزل ایشان چند کوچه بالاتر از منزل آقا سلمان بود. هر وقت به ارومیه می رفتیم آقا اسد را نیز در منزل آنها می دیدیم. وی دو دختر دوقلو به نامهای شهین و مهین داشت که تقریبا همسن معصومه بودند.

یک شب آقا اسد، از ما و خانوادۀ آقا سلمان خواست برای شام به منزلشان برویم. گرچه دقیق یادم نیست ولی فکر کنم مناسبتش، خانۀ جدیدشان بود زیرا منزلشان تازه ساخت به نظر می رسید. عصر آن روز من، معصومه، علی و نعمت به منزلشان رفتیم. بقیۀ افراد هم نیمساعت بعد به ما ملحق شدند.

آن روز برای اولین بار بود که من خانه ای از نوع «ورود به ساختمان» می دیدم. از در که وارد شدیم چند پله مقابلمان قرار داشت که به طبقه بالا می رسید. طبقۀ بالا نیز اتاقی بزرگ بود که به آن هال پذیرایی می گفتند. دیدن چنین خانه ای برای من شگفت آور بود زیرا تا آن روز خانه ای به آن مدل ندیده بودم. خانه های یامچی و حتی منزل آقا سلمان همگی مدل قدیمی (ورود به حیاط، یک دهلیز با چند اتاق) بودند.

آن شب شبی بود واقعا به یادماندنی. شهین و مهین، معصومه، فاطمه، علی، من، حسین و نعمت بچه های آن مهمانی بودیم که سر و صدایمان بزرگترها را اذیت می کرد. پس از شام، در حالی که بزرگترها در هال پذیرایی، تلوزیون تماشا می کردند ما بچه ها برای بازی به یکی از اتاقها رفتیم. اسم بازی یادم نیست ولی ورقهایی بودند که اعدادی رویشان نوشته شده بود. حسین به هر کدام از ما ورقی داد سپس با آن ورقها بازی کردیم. شیرینی آن شب برایم فوق تصور است. کاش دوباره برمیگشتی ای کودکی.

امشب می خواهم از پدربزرگ مادری ام بنویسم که از دورترین خاطره های من در تمام دوران زندگی است. من اولین نوه اش بودم و ما او را «بابا» صدا می کردیم. پدرم نیز رفتاری بسیار محترمانه با او داشت و همیشه او را دایی صدا می زد زیرا جدا از پدرزن، دایی پدرم نیز بود.

زمانی که من راهی مدرسه شدم پدربزرگ برایم دفتر و مداد می خرید و گاهی هم به سلمانی محله (تراشی و آقایی) می برد تا موهایم را کوتاه کند. جیبهایش نیز همیشه پر بود از بیسگویت و سکه های پنج تومنی که نثار بچه ها می کرد. او قد بلند بود. همیشه پالتویی ضخیم می پوشید و دستانش پوستی قهوه ای داشت. گذشته از اینها پاپیروس هم می کشید و با کلاه پشمینه ای که بر سر می گذاشت مردی پر ابهت را برای کودکان تداعی می کرد.

اما با تمام اینها پدربزرگ فقیر بود. خانه اش یک اتاق ساده و یک اتاق تنور (تَندَسر) بیشتر نداشت. چون گرم کردن اتاق مشکل بود زمستانها برای زندگی به اتاق تنور می رفتند. اتاق تنور بسیار کوچک بود و تیر و تخته های سقفش بسیار نامرتب که از شدت دود سیاه شده بودند. علاوه بر این دری از جنس چوب داشت که سرما به راحتی از لای تخته هایش نفوذ می کرد به همین خاطر مادربزرگ و خاله رقیه، دو طرفش را پرده هایی کلفت می زدند. مادربزرگ این اتاق کوچک را با یک والر گرم می کرد و تا آمدن بهار سه نفری در آنجا زندگی می کردند.

آن روزها به ندرت پیش می آمد که مردم فقیر برنج بخورند جز در ایامی مانند عید. عید نوروز که می رسید مادربزرگ در همان اتاق تنور، پلو می پخت و مادرم از عمد مرا برای شام به منزل آنها می برد و خودش بر می گشت. نزدیک شام پدربزرگ در حالی که پردۀ کلفت در را کنار می زد وارد اتاق می شد سپس با خواندن آوازی کودکانه، که معنای خوش آمدگویی داشت مرا کنار خود می نشاند.

پدربزرگ زمینی زراعی در کوهستان «پیرِغیب» داشت که همیشه آنجا گندم یا نخودکاری می کرد. او همیشه این مسیر 5 کیلومتری را پیاده می رفت ولی اولین بار وقتی مرا نیز با خودش برده بود، در مسیر رفت یک تراکتور برایمان افتاد. در مسیر برگشت هم سوار یک خاور شدیم که پدربزرگ ابراز تعجب کرد. همان شب وقتی مادربزرگ قضیه را شنید خطاب به پدربزرگم گفت: این از خوش شانسی نوه ات بود، وگرنه امروز هم پیاده برمیگشتی.

تابستان که می شد پدربزرگ برای درو کردن گندمها به پیرغیب می رفت و زیر آفتاب سوزان مشغول کار می شد. چون چشمۀ پیرغیب، سیصد متر با زمینش فاصله داشت، پدربزرگ همیشه در مزرعه ناهار می خورد ولی وقتی من پیشش بودم بخاطر من لب چشمه می رفتیم. کنار چشمه که آبش درون یک حوض جمع می شد باغی بود پر از درختان بادام و زردآلو. علاوه بر این یک توت بزرگ هم داشت که می شد در سایۀ دل انگیزش استراحت کرد. پدر بزرگ با آب همان چشمه و سایر مخلفات، دوغی خوشمزه می ساخت که داخلش نان تیلیت می کرد. گرچه غذایی بسیار ساده بود ولی با تمام سادگیهایش امروز برایم آرزو شده است.

همان حوض آب و درخت توت در منطقۀ پیر غیب


بعدها پدربزرگ در زمین دیگری در داخل یامچی که هم اکنون خانه ی برادران و پسرعموهایم شده تخم آفتابگردان کاشت. آن روزها پرندگان به آفتابگردانها آسیب میزدند به همین خاطر پدربزرگ از من خواست تا در درست کردن یک مترسک به او کمک کنم. (اواخر سال...) وقتی من اول راهنمایی بودم پدربزرگ مریض شد و چون پسری نداشت تا از او مراقبت کند پدرم او را به منزل خودمان آورد و آنجا بستری کرد. دکتر برای پدربزرگم آمپول تجویز کرده بود و از دخترعمه ام عصمت خواسته بودند تا هر روز بیاید و به او آمپول بزند. خانۀ عمه آمنه از منزل ما خیلی دور بود و عصمت نمی توانست تنها این مسیر را بیاید به همین دلیل مرا دنبالش می فرستادند تا او را در مسیر همراهی کنم.

یک شب (24 مرداد) که در اتاق بزرگ منزلمان خوابیده بودم، مادربزرگ و خاله رقیه، گریه کنان وارد اتاق شدند. از صدای ناله هایشان بیدار شدم و دیدم که می گویند پدربزرگت از دنیا رفت. آن شب دختر همسایه مان زینب، من و نعمت را به منزل خودشان برد تا صحنه های مرگ را نبینیم. این اولین مرگ یک عزیز در زندگی من بود. همین طور که در حیاط همسایه با نعمت نشسته بودیم و گریه می کردیم نعمت گفت: بلند شو برویم آخر پدربزرگمان از دنیا رفته. زینب هر کار کرد نتوانست ما را نگه دارد و هر دو به منزل خودمان برگشتیم. حیاط منزلمان پر بود از فامیل و همسایه که داشتند پدربزرگمان را غسل می دادند. بعد از اتمام غسل، خاله رقیه گریه کنان آمد و گفت تو را خدا صورتش را بازکنید تا برای آخرین بار پدرم را ببینم.

نزدیک صبح پدربزرگ را برای خاکسپاری به قبرستان کیخالی بردند. پدربزرگ فرزند پسر نداشت برای همین خاکسپاری اش بسیار مظلوم به نظر می رسید. بعد از دفن، پدرم بالای قبرش نشست و در حالی که لفظ دایی بر لبانش جاری بود از ته دل برایش گریست. آن لحظه آقای ضعیفی (مداح محله) در حالیکه دستش را بر شانه های پدرم گذاشته بود خطاب به او گفت: مرحبا بر تو ای مرد که جدا از داماد، برایش فرزند بودی. تو تا آخرین لحظه از خدمت به او کوتاهی نکردی.

آری آن روز پدربزرگ برای همیشه از پیش ما رفت و من آخرین کسی بودم که با نگاههای اشک آلود خویش، او را با تربت غریبانه اش تنها گذاشتم. یادت بخیر بهترین پدربزرگ دنیا.

برای نوشتن نظر روی متن روبرو کلیک کنید. (ارسال نظر)

عکس پدربزرگ (نفر وسط) در ارومیه منزل آقا سلمان

مزار پدربزرگ در قبرستان کیخالی

پس از آشنایی با سعید شبانزاده در ماجرای گنجشک، من و سعید تبدیل به دوستانی بسیار صمیمی شدیم. منزل آنها در محله ای دیگر قرار داشت ولی چون با پدربزرگ پدری اش همسایه بودیم همدیگر را زیاد ملاقات می کردیم. سعید هم مثل من تخیلش بسیار قوی بود. علاوه بر این آرزو داشت در آینده بازیگر سینما شود به همین خاطر اخلاقمان به هم می خورد و دوستان خوبی برای هم بودیم.

من و سعید علاوه بر بازیهای ابتکاری در منزل، گاهی هم به مزارع و دشتهای اطراف می رفتیم. یک روز (12 سالگی ام) نزدیکیهای قبرستان، چمنزاری کوچک شبیه مثلث یافتیم. یک ظلعش نهر آب با چند درخت سنجد بود و دو ضلع دیگرش مزارع گندم و آفتابگردان. قرائن نشان می داد صاحبی هم ندارد به همین خاطر نامش را مانیل گذاشتیم و آنجا را مال خودمان کردیم.

از آن روز به بعد مانیل، تفریحگاهی خصوصی برای من و سعید شد. نزدیک نهر آب می نشستیم و با یکدیگر صحبت می کردیم. سعید از علاقه اش به بازیگری می گفت و من از علاقه ام به جغرافی. وقتی هم گرسنه می شدیم می رفتیم سراغ سنجدها. گرچه هنوز کال بودند ولی ساقه هایی داشتند بسیار لطیف. من و سعید آن ساقه ها را می بریدیم، پوستشان را می کندیم و می خوردیم.

یک روز که در پشت بام منزل ما نشسته بودیم محمود پسر عمۀ سعید هم به جمعمان اضافه شد. آنجا نقشه کشیدیم تا در مانیل یک زیرزمین مخفی بکنیم. نقشه چند متر زیر زمین بود و یک سالن داشت به همراه سه اتاق برای هر نفرمان. سعید وقتی فهمید من برای هر کداممان یک اتاق جداگانه در نظر گرفته ام گفت: من تنهایی در یک اتاق می ترسم، بهتر است هر سه نفرمان یک اتاق مشترک داشته باشیم.

برای نوشتن نظر روی متن روبرو کلیک کنید. (ارسال نظر)

تابستان آن سال حیاطمان پر از درختان گیلاس بود. علاوه بر این خانه ای درختی بالای گیلاس بزرگ داشتم. بعدها بالای همان درخت لانه ای کوچک نیز ساختم ولی پرنده ای به دستم نمی افتاد تا آنجا از او نگهداری کنم. داشتن پرنده ای که آنجا لانه اش باشد همیشه برایم آرزو بود.

یک روز درحالی که بالای درخت نشسته بودم چشمم به حیاط همسایه افتاد. حیاط آنها از حیاط ما بزرگتر بود و درختان توت و ... بسیار داشت. آنجا نوۀ همسایه مان سعید شبانزاده و پسرعمه اش محمود را دیدم که با گنجشکی کوچک بازی می کردند. دیدن این صحنه مرا به فکر فرو برد در نتیجه تصمیم گرفتم به هر نحوی که هست گنجشک را از چنگشان در بیاورم.

نقشه ام تقریبا شبیه نقشه ای بود که روباه مکار و گربه نره برای سکه های پینوکیو کشیده بودند. از درخت پایین آمدم و از نردبان کنار دیوار، بالا رفته، سعید و محمود را صدا زدم. گفتم: به به شما چه گنجشک قشنگی دارید! مال خودتان است؟ سعید در پاسخ گفت: بله. گفتم آیا دوست دارید این گنجشک تخم بگذارد و گنجشکی دیگر برایتان بزاید تا دو گنجشک داشته باشید؟ سعید با تعجب پرسید مگر می شود؟ گفتم بله که می شود. اگر من و شما این گنجشک را هفت بار سمت همدیگر پرت کنیم بعد از چند روز تخم خواهد گذاشت.

منزل و حیاط ما در دهۀ شصت



بیچاره سعید حرفهای من باورش شد سپس شروع کرد به انداختن گنجشک. من روی دیوار بودم و آنها پایین دیوار. آنها گنجشک را سمت من می انداختند و من سمت آنها؛ تا اینکه بار آخر وانمود کردم گنجشک از دستم در رفته است. در همین حال سعید زود خودش را به حیاط ما رساند ولی اثری از گنجشک نیافت زیرا من تا رسیدن او، گنجشک را مخفی کرده بودم.

پس از رفتن سعید و پسرعمه اش، گنجشک را در لانه ای که از قبل بالای درخت ساخته بودم گذاشتم. آن روز احساس پیروزی و اعتماد به نفس، وجودم را پر کرده بود. نامش را «پاپی» گذاشته، هر روز برایش آب و غذا می بردم. گاهی هم با دوچرخۀ زردم که سبدی کوچک جلویش داشت به منزل پدربزرگم می رفتیم.

یک ماه بدین منوال گذشت تا اینکه سعید و محمود از بچه های محل شنیدند فلانی در خانۀ درختی اش یک بچه گنجشک دارد. با این حرف، سعید و محمود مُخشان کار می افتد و می فهمند سرشان کلاه رفته است. در نتیجه یک روز مرا از دور می پایند تا هر وقت از خانه بیرون رفتم گنجشک را از بالای درخت بردارند.

از قضا آن روز پدر داشت ماشینش را جلوی مکانیکی تعمیر می کرد به همین خاطر برای کمک و بردن چند آچار پیش پدر رفتم. دقایقی بعد، همین طور که کنار ماشین، ایستاده بودم سعید و محمود را دیدم که گنجشک به دست با خوشحالی از کوچه بیرون می آمدند. سعید برای اینکه مرا حرص بدهد گنجشک را روی دستش گرفت و محمود هم برایم ادا در آورد. آن لحظه دیگر کاری از دستم بر نمی آمد. در حالیکه خشکم زده بود و دانه های اشک از چشمانم می ریخت تا آخرین لحظه نگاهشان کردم و زیر لب گفتم: خدانگهدار پاپی.

بعدها همین ماجرا باعث آشنایی و رفاقت میان من و سعید شد. «قصر زیر زمینی ما» و «یک هفته در پونل» از مهمترین خاطراتی است که با سعید دارم. آری سعید یکی از بهترین دوستان و همبازیهای کودکی و نوجوانی من است. خاطرات سعید همچون خودش برایم عزیز و دوست داشتنی است. یاد آن حیاط بزرگ و باصفا نیز که منزل مادربزرگ سعید بود بخیر. خانه ای که هر روز صدای سعید، محمود، داوود، خلیل، وحید و ایوب در میان درختانش می پیچید و از در و دیوارش بالا می رفتند.

یادت بخیر خانۀ خوبیها که با تمام سادگی ات از ویلاهای امروز برای من شیرین تری. در خرابه هایی که امروز از تو به جا مانده، ناله های کودکی را می شنوم که دنیای شیرینش را در تو جستجو می کند.

برای نوشتن نظر روی متن روبرو کلیک کنید. (ارسال نظر)

کودکی سعید شبانزاده